[Dinka/Jaang] Tɛ̈ŋ piɛth ye yic dhïïc 5 lëu bïn ke manydun de karaba ku wëu ya nyiɛi luɔi pandu

Cë man ler wëu ke many de karaba ëë ke lɔ nhial, ke kɔc juïc ke wuɔk akɔr dhɔ̈ɔ̈l lëu benë kek mɛ̈ɛ̈i yekɛ̈ kek dɛ̈ɛ̈p në bɛ̈ɛ̈iken yic ya dhuɔ̈k nïïm piny amääth. Lëk piɛth kekë cë man adɛ̈ keka nɔŋ dhɔ̈ɔ̈l thii pial yic. Ku ka cë wënh lëu bïï këdɛ̈ jɔt në ye mɛn. Ba dhɔ̈ɔ̈l juïc ya thɛɛm ka tɛ̈ŋ kuɔ̈tic ku ba nɔŋ ka ye kek waar në pïïrdu yic në nyindhia, ke yïn lëu ba wëu ye mac kek jɔtt dhuɔ̈k nïïmpiny ku ye piny kony ke cën ke dït yïn rɔt gam.

1. Ba waak në pïu tuuc cɔk kor nyin

   Pïu tuuc aye nɔŋ bian de thiɛ̈rrou ku dhic (25) në cin de mac ye luɔi ka ye dɛ̈ɛ̈p ëbɛ̈n pandu. Dhɔ̈ɔ̈l piɛth lëu bïn ke many ye dɛ̈ɛ̈p dhuɔ̈k nom piny e ba aläthku ya waak në piu liir ku ba tïït agut cë bë thiäk ku bë luɔi gɔl, ku ye makɛ̈na de wɛ̈ɛ̈k de thɛ̈ɛ̈n cɔk wëëk të cen thiäk, ku them ba mathura de waak tääu ke ye pïu kueër amääth (kuna ɣɔc keka bë kek col në kam cekic) ku ye waak në kam cekic ëya.

2. Baya lɔc në luuŋ cë jɔt në mac arëëtic

   Luŋ ca kek ya tääu cök në karaba yic alëu bïk jɔt në many dït arëëtic awɛ̈ɛ̈r kë riɛ̈ɛ̈c ëbɛ̈n ɣöt. Na ye yïn ɣöc në talaja jöt, makɛ̈na de tɔ̈ɔ̈u de pïu liir, TV, makɛ̈na de wɛ̈ɛ̈k de aläth, makɛ̈na de kɛ̈ɛ̈r aläth, makɛ̈na de wɛ̈ɛ̈k de apɛ̈c ka makɛ̈na de kɛ̈l de aliir, ke them ba cïït de karaba ye cam kan ya tïŋ në ye kɔ̈u man ye cɔl (Energy Rating Label)—ka kuɛl cë ke nyuɔth në ye kɔ̈u, ku ye karaba yïndë lëu bë löm. Na nɔŋ kɔ̈u kuɛl juïc keka lëu bë löm në many kor, ku ba ɣöc në luŋ liik ë wëuke alëu bë ya jɔt në karaba dït arëëtic në thaa tɔ̈ ë yen kenë yïn.

3. Ba luŋ ke karaba ya luɔi apiɛth

   'Go ya ba Luŋ ye jɔt në karaba cɔk käc amääth kë kɛ̈në thiɛ̈k' man yen ye rɔt loi të nɔŋ makɛ̈na de tuuc ëë mïïth, TV ku jɔl ya makɛ̈na de pol alëu bë ya nɔŋ biän de thiɛ̈r në billdun de karaba ye cuatpiny ebɛ̈n (10). Na ye yen ye nuur thin kor nyuɔth ke dɛ̈ɛ̈p ke ye thaa nyuɔth ke lui—keka lööm në mac. Na ye yïn luuŋ ye jɔt në mac ëbɛ̈n thiɛ̈k cök keka lëu bë cin de wëu ye kek jɔt dhuɔ̈kpiny, ku ba talajai kɔ̈k nyaai ace bɛɛr kɔ, kuak piɛth ba aläth ya kɔɔr në tim kɔ̈u ku cïï kek ye cɔk riir në makɛna de kɛ̈ɛ̈r de kek.

4. Dhuk de mac piny në biän de tuuc ku aliir

   Në many töŋ ye deep ke bildu ee lɔ nhial, luɔi de manydun de karaba abë rɔt juak në biän de dhïc 5 agut cë thiɛ̈r 10. Ago bildu ya muk apiɛth, ke them bë makɛ̈na dun de tuuc de piny bë ya tɔ̈ në kam de akeer de 18–20 ruɛ̈r të lire piny ku ye tɔ̈ në kam de 25–27 ben puɔ̈r të yen rut. Yïn lëu ba mach dhuɔ̈k nompiny të yïn thook ke ɣööt kediha thiɛ̈k ku ye ɣön yen ceŋ yen ye tuɔ̈c yic ku thiɛ̈kë.

5. Ba ɣään ɣɔ̈ɔ̈r thiɛ̈k pandu

   Ba ɣään ɣɔ̈ɔ̈r në ɣötic pandu atɔ̈ ke ye dhöl töŋ piɛth lëu bïn pandu cɔk cïïŋ të piɛth ku ye biän de many ye dɛ̈ɛ̈p dhuɔ̈k nom piny në aliir ku atuɔ̈i. Ba ɣään ɣɔ̈ɔ̈r ya thiɛ̈k ku ba kek cool nyin cë man de ɣöt thok, të ɣɔ̈ɔ̈r piny, adheer ku në päny de ɣöt, ke ba cual cë thiɔ̈ŋ në liɛt loom ka kë cït përɛ̈ɛ̈c 'lɔ kölköl' ku ye ɣɔɔr thiɛ̈ɛ̈k kek ka ye 'kuka lëu ba kek loi yïtök' cak löny bïn lɔc.

Akɔr ba nyic në të bïn manydu dhuɔ̈m nom piny?

Atɔ̈ ke nɔŋ ajuɛr kuɔtic në të lëu bïn ka juïc ya waaric ka cïït man de many de karaba, anyuara, pïu ku jɔl baya caath apiɛth të kɔr yïn cääth ku jɔl ya lëu në' të lëu benë akuma ya kony ku ba kek yök në wɛthayitda yic në energy.gov.au.